Procesy zachodzące w dojrzałej skórze

Wraz z biegiem lat na skórze pojawiają się pierwsze oznaki mijającego czasu i odciskają się na niej nasze wszystkie przeżycia.

Skóra jest narządem, gdzie dochodzi do szeregu procesów biochemicznych, które mają na celu odnowę komórek poszczególnych warstw skóry. Dodatkowo na stan skóry wpływają procesy zachodzące w całym organizmie. Na skórze pozostawiają swój ślad także rozmaite czynniki zewnętrzne.

Uwarunkowania genetyczne 

Pewne skłonności do procesów i ich szybkości są dziedziczne. Tak samo jak dziedziczymy kolor oczu, wzrost czy podatność na jakąś chorobę, tak samo dziedziczymy stopień i szybkość procesów starzenia się komórek, a w konsekwencji całego organizmu. Oprócz tego dziedziczymy rodzaj cery. Możemy mieć cerę normalną, suchą, tłustą lub mieszaną. Przy czym cera tłusta jest cechą dominującą. Rodzaj cery wpływa na proces starzenia się skóry.

Podobnie można dziedziczyć inne zaburzenia. Należy pamiętać, że organizm ludzki jest całością i jeżeli choruje jeden z układów, zaburzona jest równowaga w całym organizmie. Tu na przykład można podać wrodzoną skłonność do słabych naczyń krwionośnych, bądź nawet choroby serca. Kruchość naczyń może powodować stany zapalne tkanek miękkich (cellulit), może prowadzić do żylaków, a na twarzy pojawiają się teleangiektazje. Ich obecność sprzyja podrażnieniu skóry, co może prowadzić do szybszego jej starzenia się.

Spowolnenie aktywności życiowej komórek 

W skórze ludzkiej już od momentu narodzin rozpoczyna się proces starzenia się komórek i tkanek. Dzieje się tak na skutek wrodzonego cyklu komórkowego. Proces apoptozy, czyli zaprogramowanej śmierci komórek, ma służyć ciągłej ich odnowie. Jednak z wiekiem komórki zwalniają swój metabolizm, a co za tym idzie wolniej się odnawiają, a cały czas dochodzi do ich obumierania. Procesy zachodzące w komórkach ulegają wydłużeniu się. W związku z tym cały metabolizm komórkowy jest spowolniony. Jest to znaczący element w procesie starzenia się nie tylko skóry, ale i całego organizmu. Aby zrozumieć jakie znaczenie ma wpływ różnych procesów na wygląd skóry należy prześledzić je w poszczególnych warstwach skóry.

W tkance podskórnej, zbudowanej głównie z włókien tkanki łącznej i tkanki tłuszczowej po 40 roku życia spada aktywność fibroblastów, czyli komórek gdzie produkowane są włókna stanowiące rusztowanie dla skóry. Znacznie więcej kolagenu i elastyny jest rozkładane niż tworzone. Znacznie mniej tłuszczy jest spalanych, co sprzyja odkładaniu się ich w skórze. Naczynia krwionośne również są podpierane przez kolagen i elastynę. Przy ich zwiększonym rozkładzie dochodzi do osłabienia naczyń, ich zwiększonej przepuszczalności i kruchości. Powoduje to niedostarczanie do komórek odpowiedniej ilości składników odżywczych, nie usuwanie produktów przemiany komórkowej (toksyn), oraz niemożność odprowadzania płynu międzykomórkowego. Wszystkie te czynniki powodują, że skóra pozbawiona zastaje naturalnego rusztowania, co czyni ją mało jędrną. Brak substancji odżywczych sprawia, że i tak spowolnione procesy komórkowe nie mogą przebiegać prawidłowo. Wpływa to na wygląd skóry, która nabiera szarego kolorytu, jest sucha, obwisła, szorstka. Widoczniej zaznaczają się obrzęki, zwłaszcza w okolicach oczu.

Skóra właściwa

Skóra właściwa zbudowana jest z włókien i stanowi właściwą podporę dla skóry i naskórka. Jest również głównym „dostawcą” substancji odżywczych dla naskórka. Jej włókna czyli kolagen, elastyna i włókna sprężyste zbudowane są z białek. I tak samo jak w tkance podskórnej dochodzi do przewagi procesu rozkładu włókien nad ich tworzeniem się. Konsekwencje tego są następujące: skóra jest mniej elastyczna i mniej jędrna.

Następną warstwą skóry jest substancja podstawna, która wypełnia przestrzenie międzykomórkowe i jest spoiną dla włókien. Jest dostarczycielem substancji odżywczych zarówno dla skóry właściwej jak i dla naskórka. W jej skład wchodzą substancje mające na celu odżywienie i nawilżenie naskórka. Znajdują się tu nie związane mukopolisacharydy, których przedstawicielem jest kwas hialuronowy. Jego rola polega na wiązaniu wody i poprawianiu lepkości substancji podstawnej. Jednak z wiekiem skóra wytwarza mniej tego kwasu, a dodatkowo jest on rozkładany przez enzym - hialuronidazę. Powoduje to zmniejszenie lepkości i zwiększenie przepuszczalności substancji dla bakterii i toksyn. Znajdują się tu także enzymy rozkładające kolagen i elastynę. Nie dostarczenie przez naczynia włosowate substancji mineralnych powoduje nie przedostanie się ich do naskórka, oraz nie dostarczenie ich do włókien skóry właściwej.

Naskórek 

Kolejną warstwą skóry jest naskórek. W najgłębszych jego warstwach tworzą się nowe komórki naskórka i rozpoczynają one wędrówkę i pośrednio wpływają na zachowanie elastyczności naskórka. Normalnie proces ten trwa około 28 dni, w skórze dojrzałej proces ten wydłuża się nawet 3-krotnie. Oznacza to spowolnienie wytwarzania nowych komórek i zmniejszenie tworzenia lipidów, które powstają na skutek wędrówki komórek do górnych warstw naskórka. Brak lipidów oznacza brak cementu, spoiwa międzykomórkowego w naskórku.

Lipidy naskórka składają się głównie z ceramidów. Te z kolei zbudowane są z nie produkowanych przez organizm Niezbędnych Nienasyconych Kwasów Tłuszczowych. Ceramidy zanikają ze skóry koło 40 roku życia. Oznacza to, że naskórek nie posiada spójnie ułożonej warstwy ceramidów, która mogłaby zatrzymać wilgoć w naskórku. Do tego zmniejszona produkcja lipidów powoduje rozluźnienie komórek naskórka, zwłaszcza w warstwie rogowej. W efekcie wilgoć nie zatrzymuje się w naskórku.

Naskórek nie jest ukrwiony, więc wszystkie substancje odżywcze czerpie ze skóry właściwej. Jednak na skutek osłabienia przepływu tych substancji, jest on niedożywiony i nie ma możliwości odprowadzania produktów przemiany materii.

Działanie wolnych rodników

Wolne rodniki występują w skórze jako wynik jej naturalnych procesów metabolicznych. Są pomocne przy pracy makrofagów i działają jak komórki żerne. Jednakże są one szkodliwe dla organizmu, gdyż jako cząsteczki jednowartościowe, dążą do oddania lub zabrania jednego atomu innej cząsteczce. W ten sposób niszczą białka, które są głównym składnikiem budulcowym dla skóry (kolagen, elastyna). Pod wpływem promieniowania UV czy ozonu ich aktywność zwiększa się. W skórze dojrzałej, układ immunologiczny nie jest już na tyle sprawny, aby wyłapywać i niszczyć wolne rodniki. Sprzyjają one powstawaniu zmarszczek, wysychaniu skóry, zmniejszeniu jej jędrności i ogólnemu przyspieszeniu starzenia się skóry. W niektórych przypadkach mogą prowadzić one do mutacji komórek (oddziaływanie na kwasy nukleinowe- RNA, DNA) i tworzenia się skupiska komórek zmutowanych, czyli nowotworów.

Wpływ hormonów 

Podczas przekwitania, zarówno u kobiet jak i u mężczyzn dochodzi do zmian hormonalnych, z tym że u kobiet równowaga ta zostaje mocno naruszona. W okresie tym u kobiet następuje zmniejszenie wytwarzania estrogenu, na skutek spowolnionej pracy jajników. Zmniejsza się produkcja androgenów, które współpracują z gruczołami łojowymi w produkcji serum - naturalnego płaszcza lipidowego skóry. W związku z tym płaszcz lipidowy staje się cieńszy i nie pełni właściwie swojej funkcji. Prowadzi to do wysuszenia naskórka, utraty jędrności, szorstkości. Skóra podatna jest na podrażnienia.

Nagłe zmiany hormonalne charakteryzują się uderzeniami gorąca. Niesie to za sobą szybko wypełniające się krwią naczynia krwionośne. Najbardziej problem ten dotyczy naczyń włosowatych, które pozbawione są tkanki mięśniowej, a jedynie posiadając już osłabione włókna kolagenowe i elastynę, muszą się rozciągnąć pod wpływem napływającej krwi. Często prowadzi to do rozszerzenia naczynka i niemożności jego zwężenia. Takie naczynko nie spełnia właściwie swej funkcji, gdyż nie może już sprawnie uczestniczyć w wymianie substancji odżywczych. Jednakże stanowi ono „furtkę” dla szkodliwych substancji z zewnątrz.

Zmiany hormonalne wpływają na nadmierne rogowacenie naskórka, co powoduje jego szorstkość. Około 35-40 roku życia androgeny mogą wpływać na aktywność gruczołów łojowych. Może wystąpić trądzik różowaty. Jednak koło 60 roku życia ich spadek powoduje zmniejszenie owłosienia w okolicach łonowych i jaśniejsze zabarwienie skóry. Włosy się rozjaśniają.

Tryb życia 

Obecnie tryb siedzący zajmuje większą część dnia. Zbyt mało jest w codziennym życiu ruchu, ćwiczeń. Powoduje to odkładanie się tkanki tłuszczowej, a ze względu na spowolniony metabolizm komórkowy więcej tłuszczu odkłada się niż spala. Brak ruchu powoduje „rozleniwienie” naczyń krwionośnych, które nie dostarczają substancji odżywczych. Z komórek nie są usuwane toksyny i płyn międzykomórkowy, co sprzyja obrzękom i stanom zapalnym tkanki łącznej.

Dieta 

To dzięki diecie możemy dostarczyć organizmowi potrzebnych mu składników. Pożywienie to paliwo dla komórek. Racjonalna dieta pomoże nam zachować prawidłowo przebiegające procesy skórne. Dieta powinna być bogata w witaminy i oligoelementy i sole mineralne w celu wyrównania gospodarki witaminowej i zapewnieniu prawidłowego funkcjonowania syntezy hemoglobiny, zachowaniu aktywności enzymatycznej, produkcji białek. Powinna zawierać NNKT, które przyczyniają się do nawilżenia i elastyczności naskórka. Powinno się również w celu nawilżenia skóry spożywać około 1,5/2 litra dziennie płynów. Dieta powinna być bogata w warzywa i owoce, gdyż zawierają one flawonoidy uszczelniające naczynia włosowate i wzmagają syntezę kolagenu. Zaleca się picie ziołowych herbatek, które wspomagają metabolizm i pomagają usunąć toksyny. Poza tym dieta powinna zawierać antyutleniacze pomocne w walce z wolnymi rodnikami, takie jak: buraki, winogrona, pomidory, cebula, czosnek, owoce morza, warzywa strączkowe, warzywa zielone (brokuły), owoce cytrusowe.

Brak odpoczynku, snu, stres

Są to czynniki, które nie pozwalają skórze na regenerację. Zresztą nie tylko skórze ale i całemu organizmowi. Skóra najbardziej regeneruje się w nocy. Brak snu niweluje szansę na przeprowadzenie skutecznej odnowy komórkowej. Stres prowadzi do zaburzeń wielu funkcji organizmu, między innymi upośledza układ immunologiczny, przyczyniając się do zwiększonego ryzyka zachorowania na raka.

Działanie promieni UV 

Ich działanie jest szkodliwe, gdy korzysta się z niego w nadmiarze. Umiarkowane stosowanie kąpieli słonecznych leczy choroby skóry i walczy z nowotworem. Nadmiar uszkadza kolagen i elastynę przyczyniając się do powstawania zmarszczek i wysuszania skóry. Opalanie się w solarium jest wysoce szkodliwe, bo oprócz niszczenia kolagenu i elastyny, przyczynia się do rozwoju nowotworów aktywując wolne rodniki.
Przebywanie w zanieczyszczonych pomieszczeniach i nasze środowisko powodują nadmierne wysuszanie skóry, dym tytoniowy wpływa na kruchość naczyń krwionośnych, zanieczyszczenia jak ołów aktywują wolne rodniki, które niszczą białka i lipidy strukturalne.

Jak pomóc starzejącej się skórze?

Dobrym sposobem na opóźnienie starzenia się skóry jest używanie odpowiednich kosmetyków. Kupując kosmetyki warto zwrócić uwagę na zawarte w nich substancje. Czynniki aktywne stosowane przy cerze dojrzałej powinny mieć działanie polegające na ochronie skóry przed wolnymi rodnikami, wspomagające syntezę białek jak kolagen i elastyna, lipidów, ceramidów, wspomagać podziały komórkowe, chronić przed utratą wilgoci i nawilżać, dostarczać substancji odżywczych.

Witaminy i mikroelementy

Witaminy są to związki organiczne niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Hamują one proces starzenia się skóry przy zachowaniu prawidłowego przebiegu procesów fizjologicznych. Do witamin, które w kosmetyce mają największe znaczeni zalicza się witaminy młodości czyli kompleks A, E, C i witaminy z grupy B.

• Witamina A
  Określenie witamina A dotyczy pewnych związków naturalnych pochodzenia zwierzęcego i roślinnego, wykazujących aktywność biologiczną. W skład tych substancji wchodzi retinol. Beta-karoten to nazwa prowitaminy A. Działa ona jako utleniacz i neutralizator wolnych rodników. Jest on przetwarzany w retinol i jego pochodne, a następnie rozprowadzany jest do wszystkich tkanek organizmu. Retinoidy zawarte w kosmetykach uzupełniają niedobór tej witaminy i przyczyniają się do odnowy biologicznej naskórka i skóry. Witamina ta wpływa na zmiękczenie naskórka, wygładzenie powierzchni skóry, poprawę kolorytu, usprawnienie funkcji obronnych, przyspieszenie metabolizmu komórkowego, zwiększenie zawartości kolagenu i zwiększenie ochrony przed promieniowaniem UV.
• Witamina C
  Jest pochodną cukrów. Występuje jako kwas askorbinowy i jest rozpowszechniona w roślinach, mikroorganizmach i organizmach większości zwierząt. W kosmetyce stosuje się ją ze względu na jej właściwości antyoksydacyjne. Wspomaga syntezę kolagenu, chroni przed promieniami UV, zapobiega rozszerzaniu się naczyń krwionośnych, pomaga w syntezie limfocytów (białych ciałek krwi), przyśpiesza gojenie ran.
• Witamina E
  Jest biologicznym antyutleniaczem. Poprawia nawilżenie i sprężystość skóry. Przyspiesza tworzenie się kolagenu i elastyny, wspomaga działanie innych witamin, zwiększa nawilżenie skóry, chroni przed nowotworami, pobudza mikrokrążenie krwi.
• Witaminy z grupy B
  Witaminy te przyczyniają się do zwiększenia przemiany glukozy w energię. Przyśpieszają procesy metaboliczne, stymulują podział komórkowy, wspomagają gojenie się ran, wspomagają syntezę DNA i regenerację czerwonych ciałek krwi.
• Mikroelementy
  Są to pierwiastki chemiczne występujące w organizmach w bardzo małej ilości, ale są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania skóry. Wchodzą w skład wielu substancji biologicznie czynnych, uczestniczą w procesie przemiany materii. Do najważniejszych należą miedź - bierze udział w syntezie hemoglobiny, mangan- aktywuje wiele enzymów utleniających, bierze udział w przemianach witaminy C, molibden - aktywuje procesy obronne, cynk - bierze udział w przemianie białek, cukrów i kwasów nukleinowych, kobalt - bierze udział w procesach krwiotwórczych, jod - zapobiega łączeniu się komórek tłuszczowych.
• Koenzym Q 10
  Koenzym Q10 to substancja znajdująca się w każdej komórce naszego organizmu, niezbędna dla prawidłowego przebiegu procesów energetycznych. Koenzym Q10 utrzymuje w prawidłowym działaniu mitochondria, określane czasami mikroskopijną siłownią komórek. Na niedobory koenzymu Q10 w największym stopniu narażone są osoby po 35. roku życia. Należy więc wziąć to pod uwagę w racjonalnym planowaniu codziennej diety i wyborze dodatków żywieniowych zawierających koenzym Q 10.
  Naturalnym źródłem Q10 jest makrela, łosoś, sardynka, serce bydlęce oraz wątroba bydlęca; przyrządzone z nich potrawy zawierają go w dużej ilości.
  Działanie uboczne koenzymu Q10 nie jest znane
• Kwasy owocowe (AHA, hydroksykwasy)
  Są to kwasy organiczne zawierające w swej strukturze grupę hydroksylową. W kosmetyce stosuje się alfa i beta-hydroksykwasy. Należą do nich kwasy takie jak: glikolowy, cytrynowy, mlekowy, winowy, jabłkowy (alfa) i salicylowy (beta).
  Działanie kwasów owocowych na skórę polega na zmniejszeniu spoistości między martwymi komórkami warstwy rogowej naskórka, co pozwala na przyspieszenie naturalnego procesu usuwania obumarłych komórek naskórka. Kwasy owocowe zwiększają aktywność fibroblastów, wspomagając produkcję kolagenu i elastyny oraz przyczyniają się do nawilżania skóry, stymulują procesy odnowy komórkowej, używane są jako nośniki takich substancji jak kwas hialuronowy, witaminy, aloes. Rozjaśniają przebarwienia skóry. Przywracają równowagę pomiędzy żywymi i obumarłymi komórkami naskórka.
• Ceramidy
  Są naturalnym składnikiem naskórka, składają się z NNKT i tworzą w naskórku warstwę nieprzepuszczalną dla wody, powodując jej zatrzymanie i tym samym nawilżenie naskórka. Jednak koło 40 roku życia skóra prawie pozbawiona jest ceramidów, a ich główny składnik NNKT nie jest produkowany przez organizm. Ceramidy zawarte w kosmetykach swoją budową są zbliżone do naturalnych odpowiedników. Wbudowują się w strukturę cementu międzykomórkowego i spełniają swe funkcje jak naturalne. Ceramidy mogą być pochodzenia zwierzęcego, roślinnego lub syntetyczne.
• Lipidy
  To liczna grupa związków organicznych o różnym składzie i budowie, których cząsteczki zawsze zawierają długołańcuchowe kwasy tłuszczowe. Należą do jednych ze składników budulcowych, odgrywają ważną rolę w strukturze błon komórkowych. Regulują równowagę wodno-tłuszczową skóry, zachowują wodę w naskórku, czynią go elastycznym, miękkim, chronią przed szkodliwym wpływem czynników zewnętrznych.
• Naturalny Czynnik Nawilżający (NMF)
  W jego skład wchodzi wiele związków takich jak mocznik, aminokwasy, keratyna, kwas mlekowy i glikolowy. Naturalnie znajduje się w przestrzeniach międzykomórkowych warstwy rogowej naskórka. W przypadku jego niedoboru naskórek jest suchy, popękany i pojawiają się zmarszczki. Kosmetyki z NMF są bardzo skuteczne w przywracaniu naturalnego nawilżenia naskórka.
• Oleje
  Są to ciekłe tłuszcze zawierające znaczne ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych. Najczęściej otrzymuje się je z owoców roślin oleistych, ryb i ssaków morskich. Za ich pośrednictwem można podawać wiele innych substancji czynnych. Oleje pokrywają skórę cienką warstwą, która zapobiega ucieczce wilgoci z naskórka.
• Kolagen
  Jest to podstawowe białko budulcowe, którego ilość z wiekiem ulega znacznemu zmniejszeniu. Obecnie w kosmetyce stosuje się kolagen pochodzenia zwierzęcego, roślinnego i syntetyczny. Każdy ma równie dobre działanie. Powoduje on uwolnienie w naskórku naturalnych czynników pobudzających produkcję kolagenu III.
• Zielona herbata
  Zawiera karoten, witaminy C, B1, B2, PP, K, oraz mikro i makroelementy. W jej skład wchodzą także flawonoidy. Neutralizuje wolne rodniki, udowodniono jej skuteczność w walce z nowotworami.

Skóra przechodzi przez szereg zmian i procesów. Ich szybkość zależna jest od uwarunkowań genetycznych, ale także od nas samych. Właściwa pielęgnacja i zdrowy tryb życia pozwalają zachować nam zdrowie na dłużej. Wraz z wiekiem niektóre z procesów przemiany komórkowej zanikają lub spowalniają się, przyczyniając się tym samym do wolniejszego procesu odnowy komórkowej skóry. To dlatego tak ważna jest odpowiednia pielęgnacja i stosowanie właściwych kosmetyków. Dzięki temu możemy dłużej cieszyć się promiennym wyglądem naszej skóry.