Badanie DHEA i DHEA-SO4 – normy. Co może oznaczać za wysoki i za niski poziom dehydroepiandrosteronu?

Dehydroepiandrosteron (DHEA) i siarczan dehydroepiandrosteron (DHEA-SO4) to hormony, których stężenie należy sprawdzić w trakcie procesu diagnostycznego zarówno PCOS, przerostu, guzów i nowotworów nadnerczy, jak i przedwczesnego dojrzewania płciowego. Oznaczenie poziomów tych dwóch wskaźników stanowi pakiet jednych z droższych badań z zakresu diagnostyki laboratoryjnej. Ile kosztuje oznaczenie DHEA i DHEA-SO4, jak należy się przygotować do badania i jak dbać o prawidłowy poziom tych hormonów? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

DHEA i DHEA-SO4 są prekursorami hormonów płciowych, wytwarzanymi głównie przez nadnercza. Niedobór lub nadmiar tych hormonów może objawiać się m.in. zbyt wczesnym dojrzewaniem płciowym, wystąpieniem pewnych cech męskich u kobiet (np. nadmiernym owłosieniem), a także być przyczyną rozwoju zespołu policystycznych jajników (PCOS) i utrudniać kobiecie zajście w ciążę i urodzenie zdrowego dziecka. Oznaczenie stężenia DHEA i DHEA-SO4 w osoczu pozwala sprawdzić, czy przyczyną zaburzeń hormonalnych jest nieprawidłowe funkcjonowanie nadnerczy, czy może leży ona gdzie indziej.

Co to jest DHEA i DHEA-SO4?

DHEA, czyli dehydroepiandrosteron, jest jednym z hormonów wytwarzanych w wyniku przemian cholesterolu przez nadnercza oraz w znacznie mniejszej ilości przez jajniki i jądra. Z kolei siarczan dehydroepiandrosteronu, czyli DHEA-SO4 (DHEA-S), jest hormonem powstającym bezpośrednio z DHEA. Większość DHEA obecnego w ludzkim organizmie występuje właśnie w postaci DHEA-SO4. Oba te związki są wydzielane do osocza krwi, gdzie mogą ulegać wzajemnej przemianie, w zależności od aktualnego zapotrzebowania organizmu. DHEA i DHEA-SO4 są prekursorami hormonów płciowych: testosteronu, dihydrotestosteronu  i androstendionu, czyli androgenów u mężczyzn oraz estradiolu i estronu, czyli estrogenów u kobiet. Stymulują one proces dojrzewania płciowego i zapewniają odpowiedni poziom hormonów płciowych w okresie rozrodczym. Zapewniają utrzymanie libido i potencji, wspomagają spalanie tkanki tłuszczowej i utrzymanie prawidłowej masy ciała, mogą także zwiększać efektywność układu odpornościowego. Wpływają także korzystnie na ogólną sprawność fizyczna i intelektualną. Ich produkcja w organizmie rozpoczyna się w około 6. – 8. roku życia, osiągając swój maksymalny poziom w wieku mniej więcej 30 lat. Po tym okresie zaczyna się stopniowo obniżać, aby po 70. roku życia wrócić do poziomu sprzed okresu dojrzewania. Z tego względu te substancje bywają niekiedy nazywane hormonami młodości.

Wskazania do wykonania badania DHEA i DHEA-SO4

Badanie stężenia DHEA i DHEA-SO4 w osoczu jest szczególnie pomocne w diagnozowaniu chorób mogących prowadzić do podwyższenia ich poziomu: przedwczesnego dojrzewania płciowego, zespołu policystycznych jajników, a także przy podejrzeniu przerostu kory nadnerczy oraz guzów i nowotworów nadnerczy. Oznaczenie poziomu DHEA i DHEA-SO4 często wykonuje się razem z oceną stężenia innych hormonów, takich jak FSH (gonadotropina), LH (hormon luteinizujący), prolaktyna, estrogeny i testosteron. Umożliwia to ocenę tkanek organizmu, w których znajduje się źródło zaburzeń hormonalnych – czy choroba dotyczy jajników/jąder czy nadnerczy.

DHEA i DHEA-SO4 – jak wygląda i ile kosztuje badanie?

Do badania pobierana jest próbka krwi żylnej, najczęściej z żyły łokciowej. Nie jest wymagane, aby pacjent przystępujący do testu był na czczo. Ze względu na to, że DHEA najwyższe stężenie osiąga w godzinach porannych, najlepiej jest zgłosić się do punktu pobrań właśnie w tej porze. W przypadku kobiet warto również zwrócić uwagę na dzień cyklu miesiączkowego, w którym planowane jest badanie. Ponadto zdarza się, że lekarz może zalecić wykonanie oznaczenia tydzień przed lub tydzień po miesiączce. Badanie DHEA to koszt około 50 zł, natomiast DHEA-SO4 około 65 – 70 zł. Oznaczenie obu wskaźników nie jest refundowane przez NFZ.

DHEA i DHEA-SO4 – normy

Zakresy referencyjne dla DHEA I DHEA-SO4, czyli przedział, w którym stężenie tych hormonów jest uznawane za prawidłowe, mogą znacząco różnić się pomiędzy poszczególnymi laboratoriami. Uzyskany wynik należy zawsze odnosić do norm referencyjnych proponowanych przez placówkę wykonującą oznaczenie. Stężenie DHEA/DHEA-SO4 zależy od płci i dla kobiet mieści się najczęściej w granicach między 2 a 10 μmol/l (75 – 370 μg/dl), a dla mężczyzn między 3 a 12 μmol/l (110 – 470 μg/dl).

Podwyższone DHEA i DHEA-SO4  – przyczyny i objawy

Podwyższony poziom DHEA i DHEA-SO4 wskazuje najczęściej na gruczolaka lub przerost kory nadnerczy. Do innych przyczyn wpływających na wzrost poziomu tych hormonów w osoczu należą guzy jajnika, menopauza, hiperprolaktynemia, zespół Cushinga, guzy wydzielające ACTH, a także zespół policystycznych jajników (PCOS).
Objawy, które mogą świadczyć o nazbyt wysokim stężeniu DHEA i wymagają konsultacji z lekarzem, to przede wszystkim: przedwczesne dojrzewanie płciowe u dzieci,

• zanik miesiączki,
• trądzik,
• problemy z zajściem w ciążę, 
• zmęczenie,
• nadwaga,
• nagłe zmiany nastrojów,
• wirylizacja (występowanie męskich cech u kobiet, takich jak nadmierne owłosienie, niski głos, zmniejszenie piersi i macicy, zwiększenie masy mięśniowej czy łysienie typu męskiego).

Niskie DHEA i DHEA-SO4 – przyczyny i objawy

Przyczyną obniżenia stężenia DHEA i DHEA-SO4 w osoczu może być kilka różnych schorzeń, w tym m.in. gruczolak nadnerczy wydzielający kortyzol, niewydolność kory nadnerczy (choroba Addisona), nowotwór nadnerczy, infekcja nadnerczy o podłożu bakteryjnym, wirusowym lub grzybiczym, niedoczynność przysadki mózgowej, niedoczynność tarczycy lub inne choroby autoimmunologiczne. We wrodzonym przeroście nadnerczy (CAH) poziom DHEA może być podwyższony lub obniżony, w zależności od rodzaju  występującego w organizmie niedoboru enzymatycznego. Objawy niedoboru DHEA-SO4 są mniej specyficzne, niż te pojawiające się przy jego zwiększonym stężeniu i obejmują m.in. obniżenie ogólnej odporności organizmu, pogorszenie samopoczucia, obniżenie poziomu energii, drażliwość i nerwowość, kłopoty z koncentracją i pamięcią, zaburzenia hormonalne, wzrost ilości tkanki tłuszczowej z równoległym spadkiem ilości tkanki mięśniowej, szybsze i bardziej gwałtowne oznaki starzenia się organizmu, które mogą objawiać się np. poprzez pogorszenie kondycji skóry czy wydolności fizycznej. Przy pojawieniu się tego typu uciążliwych dolegliwości warto skorzystać z porady lekarza, a także oznaczyć poziom DHEA i DHEA-SO4 w osoczu.

Jak dbać o prawidłowy poziom DHEA i DHEA-SO4?

Podwyższony poziom DHEA i DHEA-SO4 w osoczu wymaga znalezienia wywołującej go przyczyny, a następnie rozpoczęcia odpowiedniego leczenia, w tym niekiedy operacji usunięcia guza. Pacjenci, u których występuje zwiększony poziom tych hormonów, powinni niezwłocznie skonsultować uzyskane wyniki z lekarzem endokrynologiem. Wśród osób ze zbyt niskim stężeniem DHEA i DHEA-SO4 w organizmie warto rozważyć ich farmakologiczne uzupełnienie. Terapia ta jest zalecana zwłaszcza osobom w wieku powyżej 40. roku życia, które chciałyby jak najdłużej zachować sprawność organizmu. Badania naukowe wykazały bowiem, że suplementowanie hormonu DHEA potrafi znacznie złagodzić objawy starzenia, zmniejszyć ryzyko zachorowania na osteoporozę, miażdżycę, chorobę Alzheimera i depresję oraz przeciwdziałać rozwojowi otyłości i cukrzycy.